Đối với trẻ em, điều quan trọng nhất khi chỉnh nha là kế hoạch điều trị phải hợp lý, kết quả lâu dài và phù hợp với sự phát triển của trẻ. Kỹ thuật ngày nay hạn chế nhổ răng tối đa (trên 90%) đối với trẻ em dưới 16 tuổi.
Sự phát triển của trẻ em đóng vai trò cực kỳ quan trọng khi lập kế hoạch điều trị chỉnh nha. Hiểu biết kỹ lưỡng về sự phát triển của trẻ sẽ giúp phụ huynh và bác sĩ nắm bắt đúng thời cơ để điều trị những sai lệch hàm mặt tại những thời điểm hợp lý, đạt được kết quả tối đa, hạn chế những rủi ro và thất bại khi điều trị chỉnh nha.
1/ Giai đoạn răng sữa:
Giai đoạn này từ khi trẻ mọc răng sữa đầu tiên đến khi 5 tuổi. Đây là giai đoạn trẻ lớn nhanh cùng với sự phát triển của bộ răng sữa. Trẻ tăng cân và chiều cao khá nhanh ở giai đoạn này, nên chế độ dinh dưỡng phù hợp đặc biệt trong 2 năm đầu sẽ giúp trẻ có chiều cao tốt.
Nhiều phụ huynh thường nghĩ rằng răng sữa không quan trọng, vì dù sao nó cũng sẽ được thay thế bởi răng vĩnh viễn sau này. Suy nghĩ này là không đúng, răng sữa rất quan trọng.
Nếu bạn cần có hàm răng đẹp để ăn uống, giao tiếp, thì trẻ cũng vậy. Sâu răng, đau răng, thiếu răng sữa làm cho trẻ không ăn được, gây biếng ăn, thiếu chất ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Răng sữa sẽ đóng vai trò giữ khoảng trống cho răng vĩnh viễn mọc lên đúng vị trí. Nếu răng sữa mất sớm, răng sữa khác hoặc răng vĩnh viễn sẽ di chuyển vào vị trí mất răng, làm răng vĩnh viễn bên dưới không có đủ chỗ để mọc, gây ra răng ngầm, mọc kẹt hoặc răng chen chúc.
Nếu trẻ chẳng may gặp tai nạn hoặc chấn thương ảnh hưởng đến răng miệng dù là rất nhẹ, bạn nên ghi nhớ điều này để nói với bác sĩ sau này. Đây là một tiền sử rất quan trọng để chẩn đoán răng vĩnh viễn mọc kẹt hoặc dị dạng do chấn thương của răng sữa.
Trong giai đoạn này ít khi trẻ được chỉ định điều trị chỉnh nha, vì chỉnh nha nhằm mục đích là chỉnh răng vĩnh viễn. Bác sĩ răng trẻ em sẽ phụ trách điều trị chính cho trẻ trong giai đoạn này.
2/ Giai đoạn răng hỗn hợp:
Giai đoạn này từ 6 tuổi đến 12 tuổi. Đây là giai đoạn sự phát triển của trẻ khá ổn định và đều đặn qua từng năm. Những răng vĩnh viễn đầu tiên sẽ mọc là răng cối lớn trong cùng (bác sĩ thường gọi là răng số 6), răng cửa hàm dưới và răng cửa hàm trên. Khoảng 9 tuổi đến 12 tuổi, trẻ bắt đầu mọc các răng còn lại: răng nanh, răng cối nhỏ thứ nhất và thứ hai (bác sĩ thường gọi là răng 3,4,5).
Central Incisor: răng cửa giữa, mọc lúc 6-7 tuổi (hàm dưới), 7-8 tuổi (hàm trên).
Lateral Incisor: răng cửa bên, mọc lúc 7-8 tuổi (hàm dưới), 8-9 tuổi (hàm trên).
Cuspid hay Canine: răng nanh, mọc lúc 9-10 tuổi (hàm dưới), 11-12 tuổi (hàm trên).
First Bicuspid: răng cối nhỏ thứ nhất, mọc lúc 10-12 tuổi (hàm dưới), 10-11 tuổi (hàm trên).
Second Bicuspid: răng cối nhỏ thứ hai, mọc lúc 11-12 tuổi (hàm dưới), 10-12 tuổi (hàm trên).
First Molar: răng cối lớn thứ nhất, mọc lúc 6-7 tuổi (hàm dưới), 6-7 tuổi (hàm trên).
Second Molar: răng cối lớn thứ hai, mọc lúc 11-13 tuổi (hàm dưới), 12-13 tuổi (hàm trên).
Third Molar: răng cối lớn thứ ba hay răng khôn, mọc lúc 17-21 tuổi (hàm dưới), 17-21 tuổi (hàm trên).
Trẻ có thể thiếu răng cửa bên hàm trên hoặc răng cối nhỏ thứ hai bẩm sinh. Đây là những răng hay thiếu rất thường gặp. Cách tốt nhất để phát hiện là chụp phim toàn cảnh Panorex khi trẻ đến khám định kỳ ở giai đoạn này. Chụp Panorex cũng giúp phát hiện răng ngầm, răng dư, và những nguyên nhân khác làm cho răng không mọc lên được.
Trẻ cũng có thể có những sai lệch ban đầu như răng chen chúc, răng cắn chéo, hay khoảng hở giữa các răng.
3/ Giai đoạn răng vĩnh viễn:
Giai đoạn này từ 13 đến 21 tuổi. Đây là giai đoạn phát triển nhanh của trẻ, thường gọi là giai đoạn dậy thì. Bộ răng sẽ mọc thêm răng cối lớn thứ hai (răng số 7) vào lúc 12-13 tuổi, và cuối cùng là răng cối lớn thứ ba (răng số 8 hay răng khôn) vào lúc 18 tuổi. Trong giai đoạn này những vấn đề phát triển xương hàm (như hô hoặc móm) và răng (răng chen chúc, cắn sâu, cắn hở, v.v…) sẽ biểu hiện rõ rệt hơn. Vì vậy, đây là giai đoạn mà phụ huynh đưa trẻ đến gặp bác sĩ chỉnh nha nhiều nhất.
Răng số 8 là răng mọc sau cùng, thường gặp nhiều trở ngại nhất và cũng hay gây nhiều rắc rối nhất. Ít khi hàm có đủ chỗ để răng khôn mọc, vì vậy bác sĩ thường chỉ định nhổ răng khôn. Tuy vậy, với một số trường hợp lệch lạc xương hàm, bác sĩ có thể chỉ định để răng khôn mọc để kích thích hàm phát triển, chẳng hạn như hô hàm trên do hàm dưới chậm phát triển, bác sĩ sẽ kích thích răng số 8 mọc để đẩy hàm dưới ra trước cho phù hợp với hàm trên.
4/ Chú ý quan trọng ở giai đoạn dậy thì:
Đối với trẻ em, sự phát triển của hệ thống xương hàm không nhất thiết phải tương quan với sự phát triển của răng. Có những trẻ xương hàm phát triển mạnh tạo ra hô hoặc móm trong khi chưa thay hết răng vĩnh viễn. Ngược lại có những trẻ đã thay hết răng vĩnh viễn và răng thiếu chỗ trầm trọng nhưng xương hàm vẫn chưa tăng trưởng.
Điều quan trọng nhất mà phụ huynh cần lưu ý là thời điểm dậy thì của trẻ. Nếu bác sĩ chỉnh nha can thiệp trước giai đoạn phát triển mạnh xương hàm (growth spurt), thì những sai lệch về xương như hô hoặc móm có thể được cải thiện tối đa, với sự kiểm soát cao. Ngược lại, nếu bác sĩ chỉnh nha can thiệp khi trẻ đã vượt qua sự tăng trưởng, thì bác sĩ hoàn toàn thụ động và khó kiểm soát hơn rất nhiều.
Giai đoạn tăng trưởng của trẻ đạt được cao nhất (Growth Spurt) ở nữ sớm hơn ở nam, khoảng 12 tuổi ở nữ, và 15 tuổi ở nam. Thời điểm dậy thì của trẻ có thể rất khác nhau, vì vậy phụ huynh nên lưu ý và đưa trẻ đến gặp bác sĩ chỉnh nha đúng thời điểm, tốt nhất là ngay khi thấy trẻ có những dấu hiệu dậy thì như tăng cân, tăng nhanh chiều cao, xuất hiện dấu hiệu giới tính, v.v… chứ không nhất thiết phải theo đúng tuổi của năm sinh.
Như vậy, kết quả chỉnh nha đạt được sẽ phụ thuộc rất nhiều vào thời điểm phụ huynh đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên về chỉnh nha. Đưa trẻ đến đúng thời điểm hoặc đến sớm có thể giúp bác sĩ kiểm soát được sự tăng trưởng của răng và xương, nhờ đó kế hoạch điều trị đạt được tốt nhất mà không phải nhổ răng hoặc phẫu thuật. Đưa trẻ đến muộn sẽ làm bác sĩ thụ động hơn, và kế hoạch đề ra chủ yếu là sửa chữa những sai lệch, chứ không còn là ngăn chặn và định hướng phát triển (growth modification) nữa.
